Een grapje dat in onze cultuur een zaal helemaal dubbel doet liggen, kan in een andere cultuur tot een pijnlijke stilte leiden. In die zin kunnen cultuurverschillen een grote impact hebben op humor. Zo is het niet handig om in Turkije een grapje te maken over Erdogan, in Thailand met de koning te spotten, of in Myanmar boedhisten storen bij het gebed. Doe je dat wel dan draai je daar geheid de bak in. Gelukkig is zoiets in België en Nederland ondenkbaar. Lachen met de koning, een minister of om de premier is geen enkel probleem. Maar seksistische grappen liggen in Nederland dan weer gevoeliger dan in Vlaanderen, terwijl de absurdistische humor van de Belgen ongeëvenaard is.
Domme Belgen en zuinige Nederlanders
Als Belgen en Nederlanders grapjes over elkaar maken dan gaan ze steevast over zuinige Nederlanders en domme Belgen. Natuurlijk zijn Belgen niet dommer of slimmer dan Nederlanders en die zuinigheid van de Nederlanders valt in de praktijk reuze mee. Die twee clichés mogen ze dus voor mijn part meteen bij het grof vuil zetten. Maat als de grappenmaker doet uitschijnen dat hij zijn cultuur superieur vindt aan een andere dan kwetst hij mensen vaak erger dan dat hij misschien op het eerste gezicht zou denken.
Soms heb ik het gevoel dat Nederlanders en Amerikanen vaak de grootste pret hebben om grappen die hun superioriteitsgevoel bevestigen. Nu hebben Nederland en de VS een vrij sterke calvinistische cultuur. Ook zijn beide naties nogal overtuigd van hun eigen grote gelijk. “ when it ain’t Dutch, it cannot be much…”, hoor je Nederlanders in multinationale omgevingen vaak schaamteloos roepen. Maar tegelijkertijd laat hun protestants-christelijke cultuur het ook toe om zonder al te veel schroom kritisch naar zichzelf te kijken en er grappen over te maken. Met hetzelfde gemak doen Nederlanders dat ook over anderen. Helaas vergeten ze vaak dat dit niet altijd even goed begrepen wordt door mensen die uit landen afkomstig zijn met een sterke hiërarchie. Grapjes over Erdogan of de Islam liggen niet voor niets heel gevoelig bij Turken..
De Belgische humor is bijzonder
Ook de Belgische humor is bijzonder. Die bestaat vaak uit een combinatie van soms wat platte humor, zelfspot en scherts. Dat laatste noemen ze zwanzen. Denk bijvoorbeeld aan het surrealistische gezwans van mensen als Kamagurka en Philippe Geubels Hun gezwans is meestal een combinatie van spot maar dan met een zekere bescheidenheid met daaroverheen een soort scepsis richting het gezag. Een vorm van ironische spotternij tegenover degenen die de macht hebben. Vooral blunderende autoriteiten en andere hoogwaardigheidsbekleders die denken de dienst uit te maken moeten het dan ontgelden.
De platte en vaak seksistische humor als in de slimste mens, die is dan weer niet aan de Nederlander besteed. Geregeld zijn op de Nederlandse tv in programma’s als DWDD fragmenten te zien hoe bruin de Vlamingen het bakken met hun expliciete en vrouwonvriendelijke moppen. En steevast zie je dan de fronsende wenkbrauwen en afkeurende blikken van de Nederlandse studiogasten. Het werd zelfs de Vlaamse Annemie Struyf teveel. Exact om die reden besloot ze als jurylid bij De Slimste Mens af te haken.
Zelfspot of jezelf niet te serieus nemen
Humor is ook vaak niet alleen met iemand lachen maar ook om iemand lachen. Belgen voelen zich gauw aangevallen als je kritiek op hen uitoefent. Ze trekken die gemakkelijk op hun eigen persoon. Toen oud-premier Yves Leterme het verkeerde volkslied zong, was hij geprikkeld toen de journalist hem daar op wees. Als hij gewoon gezegd had: gelukkig heb ik meer verstand van het land besturen dan van zingen, was hij ervanaf geweest. Door de kritiek op zijn zangkunsten serieus te nemen, verloor hij meteen aan sympathie.
Ook Wilmots, de coach van het Belgische elftal, reageerde uiterst kribbig toen Nederlandse journalisten hem vroegen naar de oorzaak van de eerste nederlaag tijdens het EK-Voetbal 2016. In plaats van met zelfspot daarop te reageren, hebben Belgen dan de neiging zichzelf veel te serieus te nemen.
Nederlandse humor is vaak confronterender en directer
Gaat het om humor die op individuen is gericht dan is die in Nederland vaak wat confronterende en directer. Hij is intussen gestopt maar de stijl van Geert Hoste, jarenlang de populairste komiek van Vlaanderen, is toch wel wat braafjes te noemen als je die vergelijkt met de aanpak van bijvoorbeeld een Youp van ’t Hek of Theo Maassen. In Vlaanderen wordt de geit en de kool altijd een beetje gespaard, omdat ook Geert Hoste heel goed besefte dat de wat hardere humor in Vlaanderen niet pakt.
Ook Paul de Leeuw heeft dit moeten ervaren toen hij dacht het even snel in Vlaanderen te kunnen gaan maken. Na één seizoen werd hij bij de Vlaamse commerciële tv-zender VTM afgevoerd, omdat men zijn humor te confronterend vond. Maar waar Vlamingen dan weer onvergetelijk in zijn is de zojuist al genoemde absurdistische of misschien wel surrealistische humor van mensen als Kamagurka, Herr Seele en de al aangehaalde Philippe Geubels. Net als de schilderijen van René Magritte zijn de Vlamingen en Belgen op dit terrein uniek te noemen.
Over de auteur
Evert van Wijk is Nederbelg en woonde de voorbije 30 jaar afwisselend in Vlaanderen en Nederland. Hij is auteur van verschillende boeken over cultuurverschillen tussen België en Nederland. Zijn laatste boek, Valse Vrienden, verscheen eind 2016. Het is uitgegeven bij Scriptum.nl en verkrijgbaar bij de betere boekhandel.Voor meer informatie: cultuurverschillenbelgienederland.nl Hij houdt ook een blog bij over dit onderwerp dat aan deze website verbonden is.
Dag Evert,
Momenteel ben ik met grote interesse ‘Valse vrienden’ aan het lezen. Het boeit me sterk en ik heb meerdere stukjes voorgelezen aan mijn Belgische familieleden tijdens een weekend in de Ardennen. Jouw boek is er van hand tot hand gegaan. De herkenbaarheid is groot. Je weet het treffend te verwoorden. De confronterende waarheid. Veel zaken die ik ook zo zie of aanvoel, krijg ik bevestigd in jouw boek. Echt schitterend. Ik ben mij aan het oriënteren om Nederlander te worden om praktische redenen én omdat ik mij gelukkiger voel in Nederland. Ik vind veel bevestiging in jouw boek. Maar voorlopig heb ik het dus nog niet uit (ik moet ook nog werken…) Elke dag een stukje. Ik wil alles goed in me opnemen.
Hartelijke groet en dank voor dit boek waarin heel veel verder werd gegaan dan de clichés.
Bea
Evert, leuke analyse over humor in beide cultuurgebieden.
Een kleine halve eeuw geleden was voor ons André Van Duin een echte Hollandse absurdistische, zij het platte, komiek. Zijn humor was hier ongezien. Dit was, toen Vlaanderen nog massaal naar de Nederlandse omroepen keek. Toon Hermans was dan weer van een heel ander, zij het fijnzinnig, allooi.
Tegenwoordig komen Hollandse komieken inderdaad in de jury van De Slimste Mens… zitten. Jan Jaap van der Wal vind ik een kei op het vlak van zijn gevatte opmerkingen.
Groetjes, Frank
Dank voor je reactie Frank. Met Andre heb ik ook veel gelachen. Echte recht-toe-recht-aan-humor waar je niet bij hoefde na te denken. Af en ook ondeugend, maar naar mijn gevoel niet gauw seksistisch. Kama vind ik meesterlijk. Maar Geert Hoste heeft me nooit kunnen bekoren.
Hartelijk dank Bea. Maar je weet het he: als je iets tegenkomt wat volgens jou niet klopt, laat het me dan weten. Ik geef mijn mening graag voor een betere prijs… 😉